Türk Ceza Kanunu’nun 45. maddesine göre, suç karşılığında uygulanan cezalar, hapis ve adlî para cezası şeklinde iki çeşittir. Para cezaları ise adli para cezası ve idari para cezasından ibarettir. Adli para cezası adli makamlarca, idari para cezası ise idari kurumlarca verilir. İkisi arasındaki en önemli fark ise adli para cezasının ödenmemesi durumunda hapis cezasına dönüşebilmesidir. Suçun niteliğine göre ağır ceza suçlarında da adli para cezası uygulanabilmektedir.
Adli Para Cezası Nedir?
Adli para cezası; suçlunun, adli makamlarca ceza olarak belirlenen ve Devlet Hazinesine ödemesine karar verilen meblağdır. Adlî para cezasının miktarı, kişinin ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde bulundurularak takdir edilir.
Ekonomik ve şahsi haller göz önünde bulundurarak, kişiye adlî para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil verebileceği gibi, bu cezanın belirli taksitler halinde ödenmesine de karar verilebilir. Ertelenebilen hapis cezasına karşılık adli para cezası ertelenemez.
Hapis Cezası Adli Para Cezasına Hangi Şartlarla Çevrilebilir?
Türk Ceza Kanunu’nun 50. maddesine göre, kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlardan biri de adli para cezasıdır. Maddeye göre, kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre adlî para cezasına çevrilebilir.
Suç tanımında hapis cezası ile adlî para cezasının seçenek olarak öngörüldüğü hallerde, hapis cezasına hükmedilmişse; bu ceza artık adlî para cezasına çevrilmez.
Genel olarak takdir yetkisi söz konusu iken bazı hallerde kanunun amir hükmü gereğince hapis cezası adli para cezasına çevrilmek zorundadır. Hakimin hapis cezasını adli para cezasına çevirmede zorunlu olan koşullar şunlardır:
- Suçlu hakkında hükmedilen hapis cezasının 30 günden az olması
- Suçlunun daha önce hapis cezası almamış olması
- Failin suç işlediği sırada 18 yaşını doldurmamış olması veya 65 yaşını bitirmiş olması
- Kasten işlenen suçlarda hapis cezasının 1 yıl veya daha az süreli olması
Adli Para Cezası Nasıl Hesaplanır?
Adli para cezası hesaplama konusunda geniş bir takdir yetkisi tanınmıştır. Hukukumuza göre, adli para cezası gün olarak belirlenir. Türk Ceza Kanunu’nun 52. maddesine göre, adlî para cezası, 5 günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde 730 günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesine ödenmesinden ibarettir.
Yani adli para cezası en az 5 gün en fazla 730 gün olarak kabul tayin edilebilmektedir. Her bir gün karşılığı ise en az 20 ve en fazla 100 Türk Lirasıdır. Hâkim suçun işlenme şekli, suçlunun geçmişi ve sosyal durumu gibi faktörleri göz önünde bulundurarak cezanın süresini ve gün karşılığı olan miktarı belirleyecektir. Varsa artırım ve indirimler gün üzerinden yapılır.
Hangi Suçlarla İlgili Cezalar Adli Para Cezasına Çevrilir?
Hapis cezasının adli para cezasına çevrilebildiği suçlar:
Taksirle işlenen suçlar: Taksirle işlenen suçlarda hükmedilen cezanın miktarı ne olursa olsun, diğer koşulların varlığı halinde her zaman para cezasına çevrilebilir.
Kasten işlenen suçlar: Kasten işlenen suçlarda, 1 yıl veya daha az süreli hapis cezası adli para cezasına çevrilebilir.
Bilinçli taksirle işlenen suçlar: Bilinçli taksirle işlenen suçlarda cezanın paraya çevrilebilmesi için ceza miktarının 1 yıl veya altında olması gerekir.
Hapis veya adli para cezasının seçimlik olarak öngörüldüğü suçlarda, hapis cezalarının adli para cezasına çevrilmesi mümkün değildir.
Adli Para Cezası Memur Olmaya Engel mi?
Adli para cezası memuriyete engel teşkil oluşturmamaktadır.
Devlet Memurları Kanunu’nun 48. maddesine göre, Devlet memurluğuna atanabilmek için, Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile aşağıda yazılı suçlardan hüküm giymemiş olmak gerekir;
- Devletin güvenliğine karşı suçlar
- Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar
- Zimmet
- İrtikâp
- Rüşvet
- Hırsızlık
- Dolandırıcılık
- Sahtecilik
- Güveni kötüye kullanma
- Hileli iflas
- İhaleye fesat karıştırma
- Edimin ifasına fesat karıştırma
- Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama
- Kaçakçılık suçları
Adli Para Cezaları Af Kapsamında mı?
Kesinleşmiş adli para cezasının affetme yetkisi TBMM’ye aittir. Anayasanın 7. maddesinde TBMM’ye af çıkarma yetkisi verilmiştir. Türk Ceza Kanunu’nun 65. maddesinde af konusu düzenlenmiştir. Buna göre, af, genel af ve özel af olmak üzere iki türlüdür. Genel af halinde, kamu davası düşer, hükmolunan cezalar bütün neticeleri ile birlikte ortadan kalkar. Özel af ile hapis cezasının infaz kurumunda çektirilmesine son verilebilir veya infaz kurumunda çektirilecek süresi kısaltılabilir ya da adlî para cezasına çevrilebilir. Cezaya bağlı olan veya hükümde belirtilen hak yoksunlukları, özel affa rağmen etkisini devam ettirir. Günümüzde geçerli olan mevzuata göre, adli para cezalarını kapsayan bir af yoktur. Diğer bir deyişle adli para cezalarının af kapsamında olduğuna ilişkin bir düzenleme yoktur.
Adli Para Cezası Ödeme Yerleri Neresidir?
Adli para cezasına ilişkin hüküm kesinleştikten sonra infaz savcılığı tarafından infaz dosyası hazırlanır. Savcılık tarafından hükümlüye adli para cezası ödeme emri tebliğ edilir.
Adli para cezası ödeme emri kararı hükümlüye tebliğ edildikten sonra vergi dairesine ödeme yapılmalıdır. Ödemesini tamamlayan hükümlü vergi dairesinden ödeme yapıldığına dair aldığı dekontu infaz bürosuna teslim etmelidir. Bu aşamalardan sonra adli para cezası ödeme işlemi gerçekleşmiş ve ceza infaz edilmiş olur.
Adli Para Cezası E Devlet Üzerinden Ödenir mi?
Adli para cezası online ödeme olarak yapılamamaktadır. Hükümlünün infaz savcılığından aldığı ödeme belgesiyle vergi dairesine başvurması gerekir. Adli para cezası ödeme yerleri sadece vergi daireleridir.
Adli Para Cezası Taksitlendirmesi Nasıl Yapılır?
Mahkeme kararında, adli para cezasının taksitlendirmesi nasıl yapılmalıdır sorusuna yanıt verilmeli, peşin veya taksitle ödenme şekli ve süresi açıkça belirtilmelidir. Türk Ceza Kanunu’nun 52. maddesine göre, hakim, ekonomik ve şahsi hallerini göz önünde bulundurarak, kişiye adlî para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil verebileceği gibi, bu cezanın belirli taksitler halinde ödenmesine de karar verebilir.
Taksit süresi iki yılı geçemez ve taksit miktarı dörtten az olamaz. Hükümde, adlî para cezası takside bağlanmamış ise, bir aylık süre içinde adlî para cezasının üçte birini ödeyen hükümlünün isteği üzerine geri kalan kısmının birer ay ara ile iki eşit taksitte ödenmesine izin verilir. İlk taksidin süresinde ödenmemesi hâlinde, verilen ikinci takside ilişkin izin hükümsüz kalır.
Adli Para Cezası Taksidi Gecikirse Ne Olur?
Adli para cezasına ilişkin mahkeme kararında, adli para cezası taksidi gecikirse ne olacağı, taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi halinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceği belirtilir.
Adlî para cezasını içeren ilâm Cumhuriyet Başsavcılığına verilir. Cumhuriyet savcısı otuz gün içinde adlî para cezasının ödenmesi için hükümlüye ödeme emri tebliğ eder. Hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içinde takside bağlanan adli para cezasını ödemezse, kalan kısmın tamamı tahsil edilir. Ayrıca Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen kısma karşılık gelen gün miktarı hapis cezasına çevrilir.
Adli Para Cezası Ödenmezse Ne Olur?
Ceza İnfaz Kanunu’nun 106. maddesine göre, hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içinde adli para cezasını ödemezse, Cumhuriyet savcısının aşamalı olarak alacağı iki tür karar vardır. Bunlar;
Kamuya yararlı bir işte çalıştırma: Hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içinde adli para cezasını ödemezse, Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen kısma karşılık gelen gün miktarı hapis cezasına çevrilir ve hükümlünün iki saat çalışması karşılığı bir gün olmak üzere kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verilir. Hükümlü, para cezasının kalan kısmını ödeyerek kamu yararına çalışma yükümlülüğünden kurtulabilir.
Hapis cezasına çevirme: Hükümlünün, adli para cezasını zamanında ödememesi ve kamuya yararlı bir işte çalışma yükümlülüğü kapsamında, hakkında hazırlanan programa ve denetimli serbestlik görevlilerinin bu kapsamdaki uyarı ve önerilerine uymaması hâlinde, çalıştığı günler hapis cezasından mahsup edilir ve kalan kısmın tamamı açık ceza infaz kurumunda yerine getirilir.
Ancak çocuklar hakkında hükmedilen adlî para cezasının ödenmemesi hâlinde, bu ceza hapse çevrilemez. Adlî para cezası ödenmezse hapse çevrileceği mahkeme ilâmında yazılı olmasa bile Cumhuriyet Başsavcılığı re’sen uygulama yetkisine sahiptir. Adlî para cezası yerine çektirilen hapis süresi üç yılı geçemez. Birden fazla hükümle adlî para cezalarına mahkûmiyet hâlinde bu süre beş yılı geçemez.
Hükümlü, hapis yattığı veya kamuya yararlı işte çalıştığı günlerin dışındaki günlere karşılık gelen parayı öderse hapisten çıkartılır. Adlî para cezasından çevrilen hapsin infazı ertelenemez ve bunun infazında koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz.
Adli Para Cezasına İtiraz
Adli para cezasına karşı itiraz ve istinaf yolu söz konusu olabilmektedir. İtiraz, yalnızca adli para cezasıyla ilgili hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı bakımından geçerlidir. Hükmün açıklanması geri bırakılmayan, yani açıklanan hükümlerde, adli para cezasına itiraz etmek mümkün değildir. Adli para cezasına karşı başvurulabilecek diğer bir yol da istinaf yoludur.
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 272. maddesine göre, hapis cezasından çevrilen adlî para cezaları hariç olmak üzere, sonuç olarak belirlenen üçbin Türk Lirası dâhil adlî para cezasına mahkûmiyet hükümlerine ve üst sınırı beşyüz günü geçmeyen adlî para cezasını gerektiren suçlardan verilen beraat hükümlerine karşı istinaf yoluna gidilemez. Bunun dışında kalan, miktarı ne olursa olsun hapis cezasından çevrilen adli para cezalarıyla doğrudan verilen adli para cezalarına karşı istinaf yolu açıktır.
Adli Para Cezası Yargıtay Kararları
YCGK 24.10.2019, E.2017/1022 – K.2019/628
Sanığın sosyal ve mali durumuna ilişkin 02.02.2012 tarihli tutanakta, sanığın araştırma tarihi itibarıyla herhangi bir işte çalışmadığı, bekâr olan sanığın ailesiyle birlikte yaşadığı ve geçiminin babası tarafından sağlandığı, üzerine kayıtlı menkul veya gayrimenkul mal bulunmadığının tespit edildiği, sanığın Kollukta çaycı olduğunu ve aylık ortalama 500 TL kazandığını, Mahkemede ise hurdacı olduğunu ve aylık ortalama 600 TL kazandığını beyan ettiği göz önüne alındığında; sanığın ekonomik durumunun, beyanından ve yapılan araştırmadan daha iyi olduğuna ilişkin herhangi bir tespite yer verilmeden ve 20 eşit taksitle ödenmesi hâlinde bile 300 TL olan aylık taksitlerin sanığın ekonomik durumuna göre fazla miktarda olduğu da gözetilmeden, temel cezanın alt sınırdan belirlenmesine rağmen “geçmişinde çok sayıda suç kaydı bulunan sanığın kişiliği ve sosyal durumu ile cezanın caydırıcılık ilkeleri” şeklindeki çelişkili ve “ülkedeki enflasyonist ortam ve ekonomik koşullar, paranın alım gücü” gibi yasal olmayan gerekçelerle doğrudan verilen adli para cezasının, bir gün karşılığı miktarının alt sınırdan uzaklaşılarak 40 TL olarak belirlenmesinde isabet bulunmamaktadır.
-------------------
YARGITAY 12. CEZA DAİRESİ, 14.09.2021, E. 2021/4158, K. 2021/5754
Suç tarihinden önce hapis cezasına mahkûm edildiği anlaşılan sanık hakkında tayin olunan kısa süreli hapis cezasının 5237 Sayılı Kanun'un 50/3. maddesi uyarınca aynı maddenin 1. fıkrasındaki seçenek yaptırımlardan birine çevrilemeyeceği gözetilmeden, yazılı şekilde karar verildiğinden bahisle kanun yararına bozma isteminde bulunulmuş ise de,
TCK'nın 50/3. maddesindeki "Daha önce hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmak koşuluyla, mahkûm olunan otuz gün ve daha az süreli hapis cezası ile fiili işlediği tarihte onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş bulunanların mahkûm edildiği bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, birinci fıkrada yazılı seçenek yaptırımlardan birine çevrilir" hükmü ile anılan maddede sayılan nitelikleri taşıyan sanıklar hakkında hükmolunan hapis cezasının zorunlu olarak adli para cezasına çevrileceğinin düzenlenerek amir bir hükme yer verildiği, ancak anılan hükmün mefhum-u muhalifinden değinilen nitelikleri taşımayan sanıklar hakkında hükmolunan hapis cezasının adli para cezasına çevrilemeyeceği anlamının çıkarılamayacağı zira seçenek yaptırımlardan olan adli para cezasına çevrilmenin şartlarının aynı Kanunun 50/1-a bendinde belirtildiği ve bu hususun hakimin tercihine bırakıldığı gözetildiğinde, bu hususa yönelik Kanun yararına bozma isteminin CMK'nın 309 ve 310. maddesinde düzenlenen hukuka aykırılık niteliğinde bulunmadığı anlaşılmakla, kanun yaranına bozma talebine dayanılarak düzenlenen ihbarnamedeki bozma isteminin REDDİNE