İrtikap Suçu Nedir?
İrtikap suçu, TCK 250. maddesinde düzenlenmiştir. Kamu görevlisinin, görevinin kendisine sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak, muhatap olduğu kişilerden yarar sağlamaya veya bu kişileri yarar sağlama yönünde vaatte bulunmaya yönlendirmesi ile oluşur. İrtikap suçu, kamu görevlisinin tek taraflı olarak mağdurun iradesini etkilemesi neticesinde işlenen bir suçtur.
İrtikap Suçunun Şartları
İrtikap suçunun şartları:
1. Fail: Fail, kamu görevlisi olmalıdır.
2. Mağdur: Mağdur, icbar edilen, ikna edilen veya hatasından yararlanılan gerçek kişidir. Devlet ise suçtan zarar görendir.
3. Konu: Suçun konusu, kamu görevlisinin kendisine veya başkasına sağlanan veya vaat olunan şeydir.
4. Nüfuz: Görevin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmalıdır.
5. İcbar: Doğrudan veya dolaylı olarak mağdurun iradesini manevi baskı altında etkileyerek, isteği dışında çıkar sağlamaya icbar edilmelidir.
6. Güveni kötüye kullanma: Kamu görevlisi karşısına gelen bireyin içinde bulunduğu inanç ve güveni kötüye kullanarak çıkar sağlamalıdır.
7. İkna: Kamu görevlisi bireyin iradesini çeşitli hileli davranışlarla yanıltmalı ve bu şekilde çıkar sağlamalıdır.
8. Hatadan yararlanma: Kamu görevlisi, görevinin sağladığı güveni kötüye kullanarak mağdurda mevcut olan ve kendi icrai hareketlerinden kaynaklanmayan yanılgıdan haksız çıkar sağlamalıdır.
9. Yarar sağlama: Fail, fiilinden dolayı doğrudan veya dolaylı olarak yarar sağlamalı veya yarar vaadiyle hareket etmelidir.
10. Kast: Fail genel kast kapsamında, doğrudan veya olası kastla hareket etmelidir.
İrtikap Suçu Şikayet Süresi ve Dava Zamanaşımı
İrtikap suçunun şikayet süresi yoktur. Zira suç şikayete tabi suçlardan değildir. İrtikap, re’sen soruşturma yapılan suçlardandır.
İrtikap suçu zamanaşımı süresi, suçun nitelikli hallerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Olağan zamanaşımı süresi, TCK 250/1-1 maddesindeki suçun işlenmesi halinde 15 yıl, diğer hallerde ise 8 yıldır. Olağanüstü zamanaşımı süresi ise en fazla belirlenen süresinin yarısının eklenmesi kadardır.
İcbar (Zorlama) Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası
TCK 250. maddesinin 1. fıkrasında düzenlenmiştir. İcbar suretiyle irtikap, uygulamada suçun en çok işlenen şeklidir.
Maddi unsuru, icbar etmektir. Kötüye kullanılan nüfuz veya güvenin kamu görevlisinin göreviyle ilgili olması gerekmektedir. Mağdurda meydana getirilen korkunun etkisi altında fiilin işlenmesi, mağdurun, failin uyguladığı manevi baskının etkisinden kolaylıkla kurtulma imkânının bulunmaması gerekir. İcbar suretiyle irtikap suçunun cezası, 5 yıldan 10 yıla kadar hapistir.
İkna Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası
İkna suretiyle irtikap suçu, TCK 250. maddesinin 2. fıkrasında düzenlenmiştir.
Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi ikna suretiyle irtikap suçunu işlemiş olur.
Hareketlerin neticeyi gerçekleştirmeye elverişli olması gerekir.
İkna suretiyle irtikap suçunun cezası, 3 yıldan 5 yıla kadar hapistir.
Hatadan Yararlanma Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası
Hatadan yararlanmak suretiyle irtikap suçu, TCK 250. maddesinin 3. fıkrasında düzenlenmiştir.
Bu suçta mağdur farkında olmadan bir hata yapmakta, kamu görevlisi de mağdurun bu hatasından yararlanarak menfaat temin etmektedir. Mağdur kendi kendine bir hataya düşmeli, kamu görevlisi de hatanın meydana gelmesinde hiçbir payı olmamasına rağmen, hatadan yararlanarak menfaat temin etmeye çalışmalıdır.
Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunun cezası, 1 yıldan 3 yıla kadar hapistir.
Denetim Görevinin İhmali Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası
TCK 251. maddesinde, denetim görevinin ihmali suretiyle irtikap suçu ve cezası düzenlenmiştir.
Söz konusu maddeye göre, irtikap suçunun işlenmesine kasten göz yuman denetimle yükümlü kamu görevlisi, işlenen suçun müşterek faili olarak sorumlu tutulur.
Denetim görevini ihmal ederek, irtikap suçunun işlenmesine imkan sağlayan kamu görevlisi, 3 aydan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
İrtikap Suçunda Etkin Pişmanlık ve Ceza İndirimi
İrtikap suçunda etkin pişmanlık nedeniyle cezada indirim söz konusu değildir.
TCK 250/4 maddesinde suç konusunun değeri esas alınarak ceza indirimi öngörülmüş ve irtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, verilecek cezanın yarısına kadar indirilebileceği hüküm altına alınmıştır.
İrtikap Suçunda Adli Para Cezası
İrtikap suçunda adli para cezası uygulanmamaktadır.
Ancak TCK 50. maddesi uyarınca 1 yıl ve daha az süreli (kısa süreli) hapis cezaları, irtikap suçu açısından da, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre adli para cezasına çevrilebilecektir.
Zimmet ve İrtikap Suçu Arasındaki Fark Nedir?
Zimmet ve irtikap farkı, temel olarak mağdurda yoğunlaşmaktadır. Aleyhine çıkar sağlanan, zimmette kamu kurumları iken irtikapta iş sahipleridir. Zimmette devlet malı kişisel çıkar amaçlı kullanılmakta, irtikapta ise kamu görevi kötüye kullanılarak ve mağdurun zayıf tarafından yararlanılarak mağdurdan çıkar sağlanmaktadır.
Rüşvet Suçu ve İrtikap Suçu Arasındaki Fark Nedir?
Rüşvet ve irtikap farkı suçun nitelendirilmesi ve cezai yaptırım açısından büyük önem taşımaktadır.
1. Teklif eden bakımından: İlk teklif memurdan gelmiş ise irtikap, kişilerden gelmiş ise rüşvetten söz etmek mümkündür.
2. Statü (güç) farkı bakımından: Genel kural olarak rüşvette taraflar arasında eşitlik söz konusu iken irtikapta memur üstün durumdadır.
3. İşbirliği bakımından: Kişinin kamu yönetimi zararına meşru olmayan bir avantaj elde etmek istemesi, kamu görevlisinin mağduru değil, kamu kurumunun menfaatine zarar verenle işbirliği halinde hareket etmesi durumunda eşitlik esası söz konusu olmasa bile eylem irtikap değil, rüşvet olacaktır.
İkna Suretiyle İrtikap Suçu Yargıtay Kararları
Suç tarihlerinde... ilçe tarım müdürü olarak görev yapan sanığın, müdürlük ile iş yapan, yaptıkları ticari ve zirai faaliyetleri nedeniyle işlem yapmak üzere müdürlüğe gelen kişilerden istediği eşyayı alanlara kolaylık sağladığı, karşı çıkanlara ise zorluk çıkardığı, bu kapsamda mağdurlardan ...'e 2 adet laptop, ...'e 1 adet laptop aldırdığı, ... görevlisi ...'tan sekreteri vasıtasıyla 1.000,00 TL aldığı, ...'in kurumdan olan 1.490,00 TL alacağını başka bir firmaya ödettiği, ... Tarım firması yetkilisi İ. K.’ya temin edilmek üzere çeşitli ev ihtiyaç malzemeleri yazılı olan listeyi vermek şeklinde gerçekleşen eylemlerinde ... icbar-ikna suretiyle irtikap suçunun ... unsurlarının oluşmadığı, ancak; ... icrai davranışla görevi kötüye kullanma suçunu oluşturduğu ... (Yargıtay 5. Ceza Dairesi, 22.12.2020, 2019/2438 E., 2020/14312 K.)
----------------
Sanığın oluşa uygun olarak işlediği kabul edilen 5237 sayılı TCK'nın 250/2. maddesinde düzenlenen ikna suretiyle irtikap suçunun kanunda öngörülen cezasının üst sınırı itibarıyla aynı Kanunun 66/1-e maddesinde belirtilen 8 yıllık asli dava zamanaşımı süresine tabi olduğu, zamanaşımını en son kesen işlem olan, Dairemizin 2015/12516 Esas ve 2019/6680 Karar sayılı ilamı ile bozulan, 26/10/2011 tarihli mahkumiyet kararı ile hüküm günü arasında da bu sürenin gerçekleştiği dikkate alınarak kamu davasının zamanaşımı nedeniyle düşmesine karar verilmesi gerektiği ... (Yargıtay 5. Ceza dairesi, 22.12.2020, 2020/3587 E., 2020/14306 K.)
İrtikap Suçu Yargıtay Kararları
Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 30/03/2010 tarihli ve 2009/5-167-2010/70 sayılı Kararında da açıklandığı üzere, icbar suretiyle irtikap suçunda mağdurun iradesini baskı altında tutmaya elverişli olmak koşuluyla, doğrudan doğruya veya dolaylı biçimde yapılan her türlü zorlayıcı hareketin icbar kavramına dahil olduğu, manevi cebirin, belli bir şiddete ulaşması, ciddi olması, mağdurun baskının etkisinden kolaylıkla kurtulma olanağının bulunmaması gerektiği, somut olayın oluş şekline göre sanıkların öğreti ve uygulamada kabul edildiği gibi Yasanın öngördüğü anlamda icbar boyutuna varan davranışlarının bulunmadığı, sanıklar ... ve ...'nun iş yerlerinde sigara içildiğine dair beyanları karşısında kendilerinden istenen menfaatlerin haksız olduğunun bilincinde oldukları, bu itibarla meşru zeminde bulunmadıkları ve ikna suretiyle irtikap suçunun yasal unsurlarının gerçekleşmediği, sanık ...'nın yapılması gereken bir işin yapılmaması için diğer sanıklardan menfaat teminine yönelik eylemlerinin tamamlanmış zincirleme rüşvet alma suçunu, sanık ...'ın eyleminin de rüşvet verme suçunu oluşturduğu ... (Yargıtay 5. Ceza Dairesi, 14.12.2020, 2019/956 E., 2020/14113 K.)
-----------------------
Sanıklar ... ... ve ... ... hakkında mağdur ... ...’ya yönelik eylemleri nedeniyle irtikap suçundan kamu davası açıldığı, 3628 sayılı Yasanın 18. maddesine göre hazine ile ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının bu suçun mağduru ve suçtan zarar göreni olduğu, bu sıfatlarının gereği olarak CMK 234/1-b maddesi gereğince kovuşturma evresinde sahip oldukları davaya katılma ve diğer haklarını kullanabilmeleri için Maliye Bakanlığı Baş Hukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü ile ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının iddianame gönderilerek duruşmadan haberdar edilmeleri gerektiği ... (Yargıtay 6. Ceza Dairesi, 16.03.2016, 2015/9755 E., 2016/2031 K.)